Początek

Chełmno nad Nerem (Kulmhof am Ner)

to pierwszy stacjonarny obóz masowej zagłady założony przez Niemców zanim jeszcze przystąpiono do realizacji planu Endloesung (ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej). To tutaj zapoczątkowano proces zabijania przy użyciu gazów trujących, który następnie wykorzystano w Bełżcu, Sobiborze, Treblince i Brzezince ( Auschwitz-Birkenau).

O lokalizacji obozu na terenie Chełmna nad Nerem (Kulmhof am Ner to niemiecka nazwa tej miejscowości) i oddalonego o 4 km lasu rzuchowskiego, przesądziły głównie względy logistyczne – były to miejsca odludne, mające dobre połączenia drogowe i kolejowe z terenami wcielonymi do Kraju Warty (z niem. Reichsgau Wartheland albo Warthegau), zwłaszcza z Łodzią, gdzie znajdowało się największe getto w regionie (Litzmannstadt). Na cele eksterminacji zajęto usytuowany na stromym brzegu doliny Neru, zabytkowy pałac stanowiący przed wojną własność Skarbu Państwa, który otoczono wysokim płotem. Przejęto również okoliczne zabudowania: plebanię, kościół, remizę, spichlerz, a także szkołę i budynek będący siedzibą władz ówczesnej gminy. Miejscową ludność w większości wysiedlono (głównie do Generalnej Guberni), a w opuszczonych budynkach ulokowano załogę SS-Sonderkommando Kulmhof (od nazwiska pierwszego komendanta obozu Herberta Lange, zwaną również SS-Sonderkommando Lange). Izolację miejsca zbrodni ułatwiały przepływające w pobliżu rzeki: Ner i Warta.

Relikty fundamentów pałacu w Chełmnie nad Nerem